Naselja Republike Hrvatske

Zbijena seoska naselja koja su nastala uz prometnicu, obalu ili rub obradivih površina nazivaju se izdužena naselja. U istočnim dijelovima Hrvatske takva se naselja zovu i ušorena naselja. Ovakav tip naselja prevladava u zaravnjenim, kotlinskim i priobalnim krajevima.

Nepravilan razmještaj kuća, različita udaljenost kuća te smještaj u brežuljkastim i gorovitim predjelima obilježja su raštrkanih seoskih naselja. Ovakva sela karakteristična su za Hrvatsko zagorje, Gorski kotar te unutrašnjost Istre i Dalmacije.

Naselje je pojam koji označava izgrađeni i naseljeni prostor u kojem stalno ili povremeno borave ljudi. Naselja dijelimo na seoska, mješovita, odnosno prijelazna i gradska razlikujući ih prema izgledu, broju stanovnika, gustoći naseljenosti, djelatnostima i drugim čimbenicima.

Stanovanje, promet, obrazovanje, zdravstvo i proizvodnja neke su od funkcija naselja. Što neko naselje ima više funkcija i što su one snažnije, to je naselje značajnije. Primjerice, manja seoska naselja imaju samo osnovne funkcije (npr. samo trgovinu i poštu), a veća gradska naselja imaju niz važnih funkcija.

Mješovita naselja nastaju jer dolazi do promjena izgleda i funkcija u selima zbog učestalih migracija i promjena načina života njihovih stanovnika koji počinju voditi gradski način života.

Seoska ili ruralna naselja su naselja s malim brojem ljudi i malom gustoćom naseljenosti gdje stanovništvo uglavnom živi u kućama i bavi se djelatnostima primarnog sektora.

Kriteriji koji se koriste za izdvajanje naselja su: izgled naselja, broj stanovnika, gustoća naseljenosti, udio zaposlenih prema gospodarskim djelatnostima.

Izdužena ili ušorena naselja karakteristična su za nizinske dijelove Hrvatske (pr. Slavonija), a naziv su dobila po izduženom obliku jer su nastambe građene uz prometnice.

Naselja se dijele u tri skupine: seoska, mješovita i gradska.

Manji broj stanovnika, manja gustoća naseljenosti te bavljenje primarnim djelatnostima neke su od karakteristika seoskih naselja. U selu i okolici seoskih naselja prevladavaju oranice, vinogradi, voćnjaci i slične poljoprivredne površine, a ljudi žive većinom u obiteljskim kućama.

Naselja koja mijenjaju svoj oblik iz seoskog u gradski zbog promjene načina života njihovog stanovništva nazivaju se mješovita ili prijelazna naselja. Ovakva naselja najčešće nastaju u blizini većih gradova, no i u priobalnim područjima.

Mješovita naselja su ona naselja gdje na primjer imamo selo u kojemu se stanovništvo počinje voditi gradskim načinom života, naselje mijenja izgled i dobiva dodatne funkcije slične gradu.

Izdužena naselja u istočnim dijelovima Hrvatske nazivaju se ušorena naselja. Taj su naziv dobila jer su kuće izgrađene uzduž široke ceste koja se još naziva i šor. Zanimljivo je kako takva naselja mogu biti dugačka i po nekoliko kilometara, a često broje i po nekoliko tisuća stanovnika.

Raštrkana seoska naselja oblik su naselja koji možemo vidjeti u Hrvatskom zagorju, Gorskom kotaru te u unutrašnjosti Dalmacije i Istre. Sami naziv dobila su prema nepravilnom razmještaju i udaljenosti kuća.

Zbijena seoska naselja oblik je naselja u kojima se u središtu nalazi crkva ili trg, a oko njih su građene naseobine. Ovakva naselja možemo pronaći na primjer u Istri - Motovun.

Neke od funkcija stanovanja su: stanovanje, proizvodnja, prometno povezivanje, zdravstvo, rekreacija, obrazovanje,...

Prema svojemu obliku, seoska naselja mogu biti raštrkana i zbijena. Raštrkana naselja karakteristična su za brežuljkaste i gorovite dijelove Hrvatske, dok su zbijena naselja većinom nastala uz prometnicu, obalu ili rub obradivih površina i karakteristična su za zaravnjene, kotlinske i priobalne predjele zemlje.

Patronimička naselja ili patronimi naselja su koja su dobila ime prema dominantnom prezimenu u naselju, odnosno prezimenu koje ima većina stanovnika u naselju. Često se radi o zaseocima, odnosno manjim selima koja se u pravilu sastoje od nekoliko kuća.

Naselje je prostor u kojemu stalno ili povremeno borave ljudi.